Strona Uniwersytetu Pedagogicznego im. Komisji Edukacji Narodowej w Krakowie
Publikacja w Dekadzie Literackiej, 2011
Galeria 'Konspektu’
Przestrzenie
Publikacja na stronie nck.krakow.pl…
Katalog wystawy w Muzeum Miasta Oldenburg (RFN), 1986
Jürgen Weichardt
Przestrzenie napięć
Dla Janiny Jeleńskiej Papp jest sprawą oczywistą, że sztuka powinna być zorientowana na oświecenie człowieka wobec jego teraźniejszości, dlatego jej dzieła – rzeźby, aranżacje, instalacje – przedstawiają ludzkie sytuacje, dając wyraz egzystencjalnym napięciom, duchowemu ubóstwu i zagubieniu współczesnego człowieka. Jej artystyczne refleksje nie są związane z określonym miejscem i czasem. Cierpienia codziennego życia nie są szczególnym doświadczeniem pokoleniowym czy narodowym. Pracując w różnych okolicznościach – na plenerze rzeźbiarskim czy w przestrzeni fabryki – artystka odnajduje lokalne inspiracje, lecz jej dzieła, mimo konkretnych odniesień tematycznych, posiadają zaskakującą wieloznaczność. Dzięki tej uniwersalności, jej przekazy prowokują interpretacyjne refleksje widzów.
Powstała na sympozjum w Soest monumentalna Cisza, ukazuje zakochaną parę we wnętrzu kamiennego bloku: zakochani mogą się czuć bezpieczni, ale także zamknięci między murami, albo ukrywają się przed zagrożeniami. Życie znajduje wprawdzie swoją przestrzeń, jest jednak stale wystawione na różne niebezpieczeństwa. W rzeźbie plenerowej Nadzieja figura ludzka jest tak osadzona na murze, jakby chciała go pokonać i przejść na drugą, upragnioną stronę. Jest to złudna nadzieja, bo młody człowiek jest jednocześnie częścią muru, który go wsysa i więzi…
Człowiek jest obecny we wszystkich pracach artystki – niekiedy jako idea w aranżacjach, jako odniesienie w instalacjach, albo w osobie widza – wciągniętego do uczestnictwa w akcji przestrzennej environment. W motywach rąk ta obecność jest szczególnie sugestywna: czy to w formie dokumentacji ruchu rąk przy montażu agregatu, czy w sięganiu po niedostępny chleb, widz mimo woli utożsamia się z gestem. W aranżacjach Przestrzeń rąk i Przestrzeń chleba uderza refleksja, że niedostatek i nadmiar stoją tylko pozornie w dialektycznej relacji do wolności i zniewolenia: nadmiar nie czyni człowieka wolnym, ponieważ jest obciążony uwarunkowaniami, które zniewalają…
Janina Jeleńska Papp wykorzystuje naturalistyczne detale, by uzyskać wyrazową bezpośredniość odniesienia przekazu do realiów życia. Dzięki temu, jej kompozycje działają niekiedy jak znaki szczególne, które wpisują się w pamięć. W innych pracach, zwłaszcza w instalacjach, jak Struktura wnętrza czy Koncert na cztery ściany, sufit i podłogę, artystka linearnymi duktami analizuje i interpretuje napięcia przestrzeni wnętrz. W pierwszym przykładzie stawia wnętrze tak dalece pod znakiem zapytania, że widz znajduje się w wibrującej, zaprzeczającej jego doświadczeniu przestrzeni, natomiast w drugim przykładzie, przeobrażenia form i ich odpowiedniości sprawiają wrażenie komponowanej organizacji – wizualnego koncertu. Wreszcie w rytmicznej rzeźbie Szczęście II (replika zrealizowanej w Bydgoszczy rzeźby plenerowej), artystka sięga do barokowej wizji wznoszenia się i opadania fortuny. Tylko, że w jej kompozycji łuk biegu rytmów nie jest krągły, jak w przedstawieniach starych alegorii, lecz pokrętny, najeżony bezdrożami – jak w prawdziwym życiu.
Wedle zachodnich konwencji dzieło Janiny Jeleńskiej Papp jest niezwyczajnie wielorakie, trudne w sprowadzeniu do jednego stylistycznego mianownika. Zapewne podąża za rozumowaniem Beuysa, że każdy materiał może mieć własny charakter jako artystyczne tworzywo; obok czucia materiału, posiadła umiejętność wykorzystywania wrażliwości na przestrzeń, by konsekwentnie realizować podstawowy problemem swojej twórczości: ujawnianie wielości napięć, w których żyje współczesny człowiek. Gdy te napięcia są kajdanami, unaocznia w swoich dziełach, że kluczem do samowyzwolenia się jest oświecenie.
Tłumaczenie: S. Papp